Grobbendonk (B)

Grobbendonk is een plaats en gemeente in de Belgische provincie Antwerpen. Grobbendonk ligt in de Kempen en behoort tot het gerechtelijk kanton en kieskanton Herentals. In Grobbendonk bevond zich een Romeinse vicus ter hoogte van de Steenberg.

Geografie

Deelgemeenten

#NaamOpp.
(km²)		Inwoners
(2020)		Inwoners
per km²		NIS-code
1Grobbendonk21,878.13337213010A
2Bouwel6,503.03846813010B

Kernen

Naast Grobbendonk zelf ligt in de gemeente nog de deelgemeente Bouwel. De dorpen worden gescheiden door het Albertkanaal en de autosnelweg E313; de N13 loopt op de grens. De gemeente grenst aan de stad Herentals en de gemeentes Herenthout, Nijlen, Vorselaar en Zandhoven.

Hydrografie

Door Grobbendonk lopen de rivier de Kleine Nete en het Albertkanaal. De Aa mondt er uit in de Kleine Nete.

Aangrenzende gemeenten

   Aangrenzende gemeenten   
 Zandhoven          Vorselaar 
          
   Herentals 
          
 Nijlen     Herenthout      

Geschiedenis

Stroomculturen (3500 v.C.-800 v.C.)

Er werden diverse archeologische vondsten gedaan in de gemeente Grobbendonk, die wijzen op een bewoning van de gemeente lang voor de oudste vermelding van de woonkernen Grobbendonck, Ouwen en Bouwel in officiële documenten.

Klassieke Oudheid (800 v.C.- 500 n.C.)

Middeleeuwen (500-1450)

  • In de 11e à 12e eeuw wordt in Ouwen een Romaanse kerk gebouwd. De voormalige Romeinse vicus wordt daarbij als “steengroeve” gebruikt.
  • In het begin van de 13e eeuw wordt de Heerlijkheid Grobbendonck gesticht, en komt er een burcht aan de samenvloeiing van de Kleine Nete en Aa. In de 14e eeuw verwerft de Heer van Grobbendonck o.m. ook de overige gebieden in de huidige gemeente Grobbendonk waaronder de woonkernen Ouwen en Bouwel.
  • De adellijke familie Grobbendonck en hun erven regeren over Grobbendonk tot aan de verkoop van de heerlijkheid aan de familie Getz in 1545. De familie bekleedt hoge posten in het hertogdom Brabant.
  • In 1302 sneuvelt Hendrik van Wilre, Heer van Grobbendonck en Burgemeester van Leuven, in de Guldensporenslag aan Franse zijde.

Nieuwe Tijd (1450-1750)

  • De familie Schetz, een van oorsprong Duitse familie, laat zich midden 16e eeuw Van Ursel (d’Ursel) noemen. Deze familie bekleedt hoge plaatsen in de opeenvolgende Habsburgse periodes (Karel V, Spaanse Habsburgers, Oostenrijkse Habsburgers), en klimt op in de adellijke rangen van heer naar baron, vervolgens vanaf 1638 naar rijksgraaf, en vanaf 1717 verheven tot hertog. Na de val van Habsburgers, kiest Charles-Joseph d’Ursel de kant van de Nederlanders en wordt later minister in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Na de opsplitsing van de Nederlanden, levert de familie nog lang senatoren en volksvertegenwoordigers voor de nieuwe Belgische staat (tot 1937). De hertogtitel bestaat nog steeds. De huidige hertog is de 10e die de titel draagt, en nog steeds eigenaar van o.m. de kasteelhoeve.
  • Tijdens de Contrareformatie wordt van priesters een hoger intellectueel, zedelijk en spiritueel peil verwacht. Johannes Stael, pastoor van Bouwel sinds 1604, voldoet als drinkeboer en verwekker van een kind bij zijn huishoudster niet aan de norm en wordt in 1610 zelfs voor 6 weken opgesloten in een kerker.

Moderne tijd (1750-1945)

Gezien de ligging tussen Antwerpen en Herentals zal de gemeente doorkruist worden door de grote infrastructuurwerken tussen die twee steden, deels via Lier, die werden opgestart in de 19e, 20e en 21e eeuw, waaronder:

  • In 1832, tijdens de Belgische Revolutie (1830-1839) laat koning Leopold I van België een militair kamp bouwen in Bouwel.
  • kanalisering van de Kleine Nete voltooid in 1839 en in gebruik tot 1850. Nadien werd de Kleine Nete omheen de sassen geleid.
  • kanaal Viersel-Herentals voltooid in 1850, en terug gedempt vanaf 1940.
  • Tussen 1930-1939 werd het Albertkanaal gegraven, doch kort na de inhuldiging worden de bruggen opgeblazen en zal het tot aan de herstelling van de bruggen in 1946 duren vooraleer het kanaal effectief in gebruik wordt genomen.
  • De spoorlijnen van Aarschot en Antwerpen naar Herentals (in gebruik sinds 1855). Hierbij verkreeg Bouwel langs spoorlijn 15 een station Bouwel op wandelafstand van het kasteel van de Baron Bosschaert de Bouwel, wiens domein door de spoorweg werd doorkruist. Veel later kwam er ook nog een 2e Bouwelse station Wolfstee naast het industrieterrein aldaar.
  • Aanleg v/d provinciale “steenwegen”, waaronder de steenweg Lier-Herentals

Hedendaagse geschiedenis (1945-nu)

Ook na de Tweede Wereldoorlog werd de gemeente doorkruist door grote infrastructuurwerken:

  • Tijdens de naoorlogse bezetting van Duitsland komt er een Britse logistieke legerbasis in Grobbendonk, die na de Koude Oorlog door de Britten overgedragen wordt aan het 29 Bataljon Logistiek van het Belgische leger, die voorheen zelf ook in Propsteierwald (Duitsland) gelegerd was.
  • Diverse pijpleidingen (o.m. door de gedempte vaart)
  • Autosnelweg E313 (tot aan Grobbendonk in gebruik sinds 1958), met één v/d bekendste afritten van België (“Herentals-West”), waar ‘s morgens de files beginnen richting Antwerpen.
  • De industrieterreinen Klein Gent en Wolfstee gelegen op het drie-gemeenten-punt Grobbendonk-Herenthout-Herentals.
  • De geplande Fietsostrade “F5”
  • De “Antwerp East Port” een voorhaven van Antwerpen (containerterminal)

Na 489 jaar lang een aparte heerlijkheid (later gemeente) geweest te zijn, fusioneerde de gemeente Bouwel in 1976 voor de 2e keer met Grobbendonk.

Bezienswaardigheden

De Banmolen van Grobbendonk

Het Albertkanaal door Grobbendonk

 Zie Lijst van onroerend erfgoed in Grobbendonk voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Natuur en landschap

Grobbendonk ligt in de Kempen nabij de vallei van de Kleine Nete die hier onder het, ten zuiden van de kom gelegen, Albertkanaal stroomt. In de omgeving liggen enkele bossen. De hoogte bedraagt 5 tot 10 meter.

Religie en levensbeschouwing

De gemeente Grobbendonk ligt in de federatie Grobbendonk-Herenthout-Vorselaar die op haar beurt dan weer deel uitmaakt van het dekenaat Zuiderkempen in het Bisdom Antwerpen.

Economie

Grobbendonk maakt deel uit van het Economisch Netwerk Albertkanaal.

Sport

Voetbalclub KFC Grobbendonk is aangesloten bij de KBVB en speelt in de lagere provinciale reeksen. De club speelde in haar bestaan zeven jaar in de nationale reeksen.

Grobbendonk is sinds 2018 de startplaats van de Grote Prijs Rik Van Looy.

Bekende inwoners

Geboren in Grobbendonk

Wonen of woonden in Grobbendonk (elders geboren)

Met Grobbendonk verbonden adel

Huis van Grobbendonck

  • Sebastiaan van Grobbendonck (1180-x), stamvader, verkreeg de Heerlijkheid Grobbendonck begin 13e eeuw
  • Nicolaas van Grobbendonck (x-1246 à 1254), Ridder

Huis van Wilre

  • Leysa van Grobbendonck, huwde met de Heer van Wilre
  • Willem van Wilre (x-1273), van Schepen van Leuven in 1267, Heer van Grobbendonck
  • Hendrik van Wilre (x-1302). Via zijn vrouw verwant aan Hertog Jan I, Burgemeester van Leuven, sneuvelde in 1302 in de Guldensporenslag

Huis van Wesemaele

  • Maria van Wilre, huwde met Gerard van Wesemaele (1270-1348), o.m. Heer van Schoten, Merksem, Bergen-op-Zoom

Huis van Crayenhem (ook Craynhem)

  • Maria van Wesemaele (1330-1390), huwde Jan Van Crayenhem
  • Aart van Crayenhem (ook Arnold genoemd), verkreeg Bouwel en Ouwen, Brabantse veldheer
  • Aart II van Crayenhem, Ridder, bouwheer van de priorie de Troon in 1414 als boete voor het platbranden van een kerk door zijn vader

Familie Brant

  • onwettige dochter Aart II van Crayenhem
  • Aart Brant, erft het Huis van Crayenhem in 1437,
  • Aart Brant II
  • zijn broer Huibert (Huybrecht) Brant (x-1508) krijgt Bouwel in 1487
Manuscript over bezittingen van de van Hornes in Grobbendonk mogelijk verkregen uit het huwelijk van Jan Brant heer van Grobbendonk, zoon van Aart Brant II en Isabella van Horne Perwijs (3e huwelijk, overleden in 1510).

Familie van Kleef (Cleves)

  • Margaretha Brant, heeft een relatie met Philip van Kleef, die in 1509 in bezit komt van o.m. Grobbendonck

Familie van de Jauche de Mastaing

  • Amelberge van Kleef, huwde Andries (André) de Jauche de Mastaing
  • Philippe van Jauche de Mastaing verkoopt o.m. Grobbendonck aan Erasmus Schetz in 1545

Huis Ursel, oorspronkelijk ook bekend onder de familienaam Schetz

  • Erasmus Schetz (1476-1550), handelaar Antwerpen kocht de heerlijkheid Grobbendonck in 1545
  • Gaspard Schetz (1513-1580), handelaar, maarschalk van Brabant, werd in 1560 algemeen schatbewaarder der Nederlanden
  • Lancelot Schetz (1550-1619), burgemeester van Brussel
  • Jan Karel Schetz (1552-1590) kanselier van de Orde van het Gulden Vlies
  • Conrad Schetz (1553-1632), liet zich adopteren door zijn tante Barbara van Ursel en nam haar naam aan

Met Bouwel verbonden adel

Huis van Grobbendonck (zie Grobbendonk)

  • Bouwel hoorde oorspronkelijk niet tot de Heer van Grobbendonk.
  • Pas omstreeks 1300 verwierf de Heer van Grobbendonck ook Ouwen en Bouwel.
  • In 1487 wordt Bouwel aan Huybrecht Brant gegeven, de broer van de Heer van Grobbendonk. Huybrecht bouwt in Bouwel zijn eigen kasteel.

Huis Damant

  • Nicolas Damant (1531-1616) was o.m. Burggraaf van Brussel, en huwde Barbara Brandt (gestorven in Madrid, 1591)

Huis van Varick

  • Anne Damant (x-1633), o.m. burggravin van Brussel, huwt van Henry van Varick, o.m. Markgraaf van Antwerpen (x-1641)
  • Het was wellicht Henry (Hendrik) die het domein verkocht aan de familie Biel

Huizen Biel, Schotti en Zumalo

  • Maria Biel, huwt Henri Schotti in 1629
  • Isabella Schotti, huwt met haar oom Otto Biel (tegen de zin van Maria Biel die de erfenis aanvecht in 1660), en vervolgens met Joannes Petrus Zumalo
  • familie Biel-De Deckere

Het domein werd later vervolgens verkocht aan de Families van Roosendael, de Witte, de Heuvel en Bosschaert

Huis De Bosschaert de Bouwel

  • Vanaf 1685 wordt de familie de Bosschaert en meerdere takken van die familie meermaals verheven tot de adel.
  • In 1791 koopt Charles-Jean de Bosschaert het domein Bouwel, en vervangt o.m. de burcht door een modern kasteel in de classicistische stijl in 1820.
  • Vanaf 29-08-1889 wordt aan de titel “de Bouwel” toegevoegd.
  • De titels variëren in de tijd waaronder Jonkheer, Ridder en Baron
  • Na de wisseling van de regimes, worden de oorspronkelijk Habsburgse titels terug verworven in de Verenigde Nederlanden en België

De bekendsten uit de familie: