Dit dorp heeft lange tijd toebehoord tot het kerngebied van de Hornes. In 1243 kwam het in het bezit van de van Hornes. Het onderstaand fragment uit 1376 draagt Willem van Horne Curtersem op aan Otto van Arkel graaf van Loon.
Kortessem (Limburgs: Kotsoeve) is een plaats en gemeente in de Belgische provincie Limburg vlak bij Hasselt. De gemeente behoort tot het kieskanton en het gerechtelijk kanton Borgloon. Geografisch en landschappelijk behoort het tot de Haspengouwse Fruitstreek. De gemeente telde anno ruim 8.000 inwoners.
Inhoud
Etymologie
De oudste schriftelijke vermelding (741) spreekt van Curtricias, en in 1150 sprak men van Cortesem. Het is een samenvoeging van het Latijnse curtis (hof) en het Germaanse -heim (woonplaats).
Geschiedenis
Opgravingen, uitgevoerd in 1959, 1989 en 1993 leverden Romeinse overblijfselen op, maar duidden niet op uitgebreide bewoning.
Het dorp ontstond als een driehoekige nederzetting, geflankeerd door de Heerbaan van Hasselt naar Tongeren (tegenwoordig: Mersenhovenstraat), de Klokkenhofsteeg en de (huidige) Dorpsstraat. Van belang is de weg van Hasselt naar Tongeren, welke omstreeks 1740 werd aangelegd (zie: Steenweg op Luik). De doorgaande weg van Borgloon naar Diepenbeek kruist deze weg ter hoogte van de dorpskom. Later ontstond lintbebouwing langs de doorgaande wegen, en weer later werd de wijk Hachen aangelegd, ten noordwesten van de dorpskom.
In de Middeleeuwen was Kortessem een Loons leen met de titel van baronie. De heren van Kortessem stamden achtereenvolgens uit de geslachten:
- Van Altena (1e helft 13e eeuw)
- Van Horne (1243-1558)
- Van Cortenbach (1596)
- De Lalaing (begin 17e eeuw)
- Willem III van Lamboy (1640-), die ook Heer van Dessener en Wintershoven was
- Vandernat (1657-)
- Van Renesse (1686-)
- Van Isendoorn de Blois (1797-)
Naast deze heerlijkheid bestond er binnen Kortessem nog de vrije heerlijkheid Printhagen.
Telgen uit het -vanouds in het land van Altena zetelende- geslacht Van Altena, hebben diverse bezittingen van de Abdij van Sint-Truiden, waaronder Son, Strijp, Nuenen en Gerwen, vermoedelijk van de Abdij geroofd of anderszins wederrechtelijk verkregen. Zij zijn waarschijnlijk door familiebanden in bezit van de heerlijkheid Kortessem gekomen. Het was de latere Dirk III van Altena (ongeveer 1180-1240), die in 1225 het kapittel van Kortessem stichtte, naar verluidt uit dankbaarheid, omdat hij van ziekte zou genezen zijn tijdens een bedevaart in 1211 naar Santiago de Compostella.
Het kapittel verwierf het patronaatsrecht en een deel van het tiendrecht van de parochies van Son, strijp, Nuenen en Gerwen, en bovendien soortgelijke rechten van Kortessem, Wintershoven en Kuttekoven. In 1238 werd het kapittel kanoniek opgericht. Het bestond uit een proost en zes kanunniken. Willem II van Horne, heer van Kortessem, verwierf het recht om de kanunniken aan te stellen. Dit bleef zo tot 1798, toen het kapittel (en de heerlijkheid) werd opgeheven.
Kortessem kende in de loop van de geschiedenis diverse plunderingen, zoals door de troepen van Karel de Stoute (1468), die van Maximiliaan van Oostenrijk (1482), troepen van Willem van Oranje(1568) en muitende Spaanse soldaten (1579). Ook de Successieoorlogen in de 18e eeuw eisten hun tol. De Hollandse troepen wisten in 1830, tijdens de Tiendaagse Veldtocht, tot Kortessem door te dringen, waar het Belgische Maasleger zich verzameld had. De Hollanders werden uiteindelijk verslagen, mede door toedoen van de troepen van Saksen-Weimar.
Geografie
Kernen
Sinds de fusie van steden en gemeenten in 1977 bestaat de gemeente Kortessem uit vijf deelgemeenten met in totaal zes kerkdorpen, namelijk Kortessem, Guigoven, Vliermaal met kerkdorp Zammelen, Vliermaalroot en Wintershoven.
Vanouds kende Kortessem drie gehuchten: Daaleinde, Herbroek en Opeinde. Deze zijn tegenwoordig goeddeels aan de dorpskern vastgebouwd, evenals het gehucht Mersenhoven dat gelegen is op het grondgebied van de deelgemeenten Guigoven en Wintershoven. In de deelgemeente Vliermaal bevinden zich eveneens de gehuchten Eggertingen, Grimmertingen en Hullertingen.
| # | Naam | Oppervlakte (km²) | Bevolking (01/01/2003) |
|---|---|---|---|
| I | Kortessem | 10,83 | 3307 |
| II | Guigoven | 3,53 | 1040 |
| III | Vliermaal – Centrum – Zammelen | 9,37 | 1829 1605 224 |
| IV | Vliermaalroot | 6,34 | 1360 |
| V | Wintershoven | 4,08 | 507 |
Bron:Studiecel Demografie Provincie Limburg